Nam bệnh nhân 39 t.uổi được đưa vào viện cấp cứu trong tình trạng hôn mê sâu, c.hảy m.áu não ồ ạt. Chi 8 tieng sau khi khoi phat dau hieu đot quy, gia đinh đành xin cho bệnh nhân về.
(Ảnh minh họa)
C.hảy m.áu não như ‘vỡ đê’
Đó là tình cảnh đáng tiếc của nam bệnh nhân 39 tổi ở Hưng Yên đến Trung tâm Đột quỵ, BV Bạch Mai mới đây. TS.BS Đao Viet Phuong, Trung tam Đot quy, cho biet bệnh nhân này bị xuat huyet nao rat nang va đa tu vong dù trước đó, bệnh nhân khong hề co tien su gi đac biet.
Truoc đo, khoang 11h benh nhan xuat hien mat y thuc, y thuc suy giam nhanh. Gia đinh voi vang đua anh đen benh gan nha cap cuu, sau đo benh nhan đuoc chuyen đen Trung tam Đot quy, Benh vien Bach Mai.
Theo bac si Phuong, benh nhan nhap vien đa trong tinh trang hon me sau, glasgow 3 điem (thang điem hon me), huyet ap rat cao len toi 230/130. Ket qua chup CT nao cho thay benh nhan bi chay mau nao lon.
Du đuoc cap cuu, hoi suc tich cuc tinh trang benh nhan van rat nang, tien luong kho qua khoi. Vi the, chi 8 tieng sau khi khoi phat dau hieu đot quy, gia đinh phai xin cho benh nhan ve.
“Chung ta co the hinh dung tinh trang chay mau nao cua benh nhan giong nhu vo đe, bac si khong the lam đuoc gi, neu ro ri nho co the can thiep”, bac si Phuong cho biet.
Người huyết áp cao cần đề phòng
Theo bac si Phuong, huyet ap cao gay nhieu bien chung nguy hiem nhu đot quy nao, nhoi mau co tim, suy tim, suy than, phu phoi cap… Nhung bien chung nay anh huong nang ne đen nguoi benh, gay tan phe hoac tu vong.
Trường hợp nam bệnh nhân 39 t.uổi ở Hưng Yên chi la mot trong so rat it nhung nguoi tre bi đot quy đuoc chuyen đen Trung tam. Theo uoc tinh, trong so hon 2.000 benh nhan đot quy nhap vien trong 2 thang qua thi co khoang 10% la nguoi tre duoi 44 tuoi, tham chi co truong hop chi moi 14 tuoi.
PGS.TS Mai Duy Ton, Giam đoc Trung tam Đot quy cảnh báo, 10% la con so khong nho va co xu huong ngay cang gia tang. Đieu đang noi, phan lon benh nhan nhap vien muon va he luy la mat đi co hoi hoi phuc trong gio vang.
Ly do cua viec đen vien muon la do nguoi tre thuong chu quan, khong nhan dien ro cac dau hieu đien hinh cua đot quy va khong nghi la đot quy co the xay ra o nguoi tre tuoi.
Nguyen nhan hang đau gay nen đot quy nao o nguoi tre tuoi la do co cac bat thuong mach mau nao (di dang mach mau nao, tui phinh mach mau nao…). Ben canh đo con phai ke đen mot so nguyen nhan khac nhu thuoc la, roi loan chuyen hoa mo mau, beo phi, giam van đong, lam viec cang thang, che đo an khong phu hop, an nhieu thuc pham che bien san, uong ruou bia… Đay la nhung yeu to lam tang nguy co xo vua thanh mach, tu đo dan đen đot quy.
Voi benh đot quy, thoi gian la vang. Benh nhan đen cang som co hoi phuc cang cao, ty le đe lai bien chung thap đi. Vi the, cac bac si khuyen cao nguoi tre cung can canh giac voi đot quy.
Neu bat cu ai co bieu hien trieu chung đột quỵ, tham chi khong ro rang, ngay lap tuc goi cap cuu 115, van chuyen an toan toi benh vien gan nhat tim co hoi đieu tri trong gio vang đe “cuu nao”.
Trao đổi với phóng viên, PGS. TS Nguyễn Lân Hiếu, GĐ BV ĐH Y Hà Nội nhấn mạnh, người dân không tự ý dùng các mẹo dân gian như cạo gió, chích m.áu 10 đầu ngón tay hoặc dùng an cung ngưu hoàng hoàn.
Mặc dù nhiều người may mắn sống sót sau cơn đột quỵ, nhưng họ vẫn phải chịu các di chứng nặng nề, thậm chí là mất khả năng lao động, tạo ra gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Do đó, PGS. TS Nguyễn Lân Hiếu cho rằng, dự phòng đột quỵ ở người trẻ bằng các biện pháp chung là kiểm soát các bệnh lý nền như tăng huyết áp, rối loạn lipid m.áu, bệnh van tim; thay đổi lối sống bằng bỏ t.huốc l.á, hạn chế rượu, bia; tăng cường vận động thể thao; tránh bị lạnh đột ngột và căng thẳng.
Những người có nguy cơ cao như đau đầu dai dẳng, huyết áp dao động, t.iền sử gia đình nhiều người đột quỵ có thể làm thêm các thăm khám chuyên khoa thần kinh, tim mạch, chụp phim sọ não – mạch não nhằm phát hiện các dị dạng mạch m.áu não chưa có triệu chứng.
Dau hieu nhan biet đot quy
Khi benh nhan bi đot quy nao, cac trieu chung se xay ra ngay lap tuc sau vai phut hoac sau vai gio.
Cac dau hieu cu the gom:
– Đot ngot co cam giac te hay yeu liet o mat, tay hoac chan (cac trieu chung thuong xay ra o mot ben cua co the – nua nguoi)
– Đot ngot khong noi đuoc, giong noi bi meo hoac benh nhan bi noi nham, vo nghia, khong hieu đuoc loi noi
– Đot ngot mat thi luc, đac biet khi trieu chung xuat hien o mot ben mat
– Đot ngot đau đau du doi
– Chong mat, co the bi mat thang bang hoac khong the thuc hien van đong theo y muon…
“Đột quỵ não – Thời gian là não” – Quy tắc vàng xử lý đột quỵ
Các BS chuyên khoa tại BV Bạch Mai chia sẻ các quy tắc vàng cần nhớ khi xử lý đột quỵ bởi vì “Đột quỵ não – Thời gian là não”.
Tập huấn về điều trị đột quỵ tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM (Ảnh: Hải Linh)
Quy tắc vàng chạy đua với thời gian
“Đột quỵ não – Thời gian là não” – nghĩa là chúng ta phải chạy đua với thời gian để tới viện sớm nhất có thể khi có triệu chứng nghi ngờ. Ở đây, triệu chứng cụ thể là méo miệng một bên, nói ngọng, thất ngôn, yếu liệt hoặc tê bì tay chân một bên, mất thị lực đột ngột một hoặc hai mắt…
Không được phép để mất một giây phút nào để nằm bất động đợi chờ tự hồi phục hay tự điều trị theo “phương pháp dân gian truyền miệng”. Cơ hội để dùng thuốc tiêu sợi huyết chỉ có 4-5 giờ từ khi khởi phát. Cơ hội để can thiệp lấy huyết khối chỉ có 6 giờ đầu, ngoài ra một số trường hợp đặc biệt có thể tới 24 giờ. Nếu càng đến sớm bao nhiêu thì tỉ lệ điều trị thành công càng cao bấy nhiêu.
Trung tâm Đột quỵ, BV Bạch Mai mới đi vào hoạt động nhưng càng lúc càng tiếp nhận rất đông bệnh nhân, lên tới hàng ngàn ca đột quỵ. Đáng báo động trong số đó, người có độ t.uổi từ 18 – 44 chiếm tỷ lệ xấp xỉ 10%, nghĩa là căn bệnh đột quỵ đã không còn né tránh lứa t.uổi trẻ.
PGS.TS. Mai Duy Tôn, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ chia sẻ: “Rất nhiều ca lâm sàng về bệnh nhân đột quỵ não đã đến với Trung tâm Đột quỵ Bạch Mai trong tình trạng muộn, qua mất giờ vàng. Hệ lụy nặng thì t.ử v.ong, nhẹ thì tàn phế suốt đời”.
Cần đưa bệnh nhân có dấu hiệu đột quỵ nhập viện sớm nhất – Ảnh: BV Bạch Mai
3 điều cần nhớ kỹ
PGS.TS Mai Duy Tôn lưu ý về 6 điều cần nhớ kỹ và thực hiện: “Gọi 115 là lựa chọn thông minh nhất khi người thân của bạn bị đột quỵ. Xe cứu thương 115 sẽ đưa người thân của bạn đến địa điểm có thể thực hiện kỹ thuật cấp cứu bệnh nhân đột quỵ chuẩn nhất và nhanh nhất. Nhân viên y tế của 115 được trang bị kiến thức y tế để xử lý các tình huống khẩn cấp khác nhau, họ có thể hỗ trợ cứu sống bệnh nhân trên đường đến bệnh viện và có khả năng làm giảm các tác động của đột quỵ não”.
Thứ hai, BS Mai Duy Tôn nhắc nhở: “Khi gọi 115 và yêu cầu trợ giúp, hãy thông báo cho người điều hành rằng bạn nghi ngờ người thân bị đột quỵ não. Nhân viên cấp cứu 115 sẽ được chuẩn bị phương tiện y tế phù hợp và chọn bệnh viện chuyên điều trị đột quỵ não trước khi họ chuyển bệnh nhân”.
Thứ ba, BS Tôn đặc biệt lưu ý, bệnh nhân phải được nằm yên nhưng cần biết rằng người thân của bạn có thể không còn giao tiếp được tại bệnh viện. Vì vậy, trong khi chờ xe cứu thương đến hãy hỏi người bệnh càng nhiều thông tin càng tốt. Hỏi về tất cả các loại thuốc mà người bệnh đang dùng, tình trạng sức khỏe, có dị ứng gì không? Ghi lại tất cả các triệu chứng bao gồm: thời điểm đột quỵ, t.iền sử bệnh tật của người bệnh như tăng huyết áp, bệnh tim, ngừng thở khi ngủ, tiểu đường… Những thông tin này rất hữu ích khi bác sĩ khai thác bệnh sử…
Về tư thế tốt nhất để chờ cấp cứu người bệnh đột quỵ, BS Tôn nói: “Nếu người bệnh đang ngồi hoặc đứng, hãy khuyến khích họ nằm nghiêng với tư thế đầu cao. Để giữ cho người bệnh thoải mái, hãy nới lỏng quần áo của họ. Tư thế này giúp tăng cường lưu lượng m.áu đến não. Tuy nhiên, nếu người bệnh bị ngã thì đừng cố di chuyển họ”.
Ths. Lê Thị Hạ Quyên, Phó khoa phục hồi chức năng Bệnh viện Phục Hồi Chức Năng – điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM hướng dẫn điều trị đột quỵ. (Ảnh: Hải Linh)
3 điều nhất thiết không nên làm
Bên cạnh những việc cần làm, PGS. Mai Duy Tôn cũng khuyến cáo những điều không nên làm đối với bệnh nhân đột quỵ não.
Thứ nhất, không được cho người bệnh uống thuốc: “Mặc dù aspirin là chất làm loãng m.áu, tuy nhiên không được cho người bệnh uống aspirin hay bất kỳ một loại thuốc nào khác. Cục m.áu đông chỉ là một trong vô số nguyên nhân dẫn dến đột quỵ não. Đột quỵ não cũng có thể do một mạch m.áu vỡ trong não gây ra. Vì vậy, khi không biết người thân bị mắc loại đột quỵ nào thì tuyệt đối không cho họ uống bất kỳ loại thuốc nào. Đã có nhiều sự cố vô cùng đáng tiếc khi người thân cho bệnh nhân uống An cung” – BS Tôn nói.
Thứ hai, không cho bệnh nhân ăn hoặc uống bất cứ thứ gì: “Tránh đưa thức ăn hoặc nước uống cho người bị đột quỵ não. Bởi vì bệnh nhân đột quỵ não thường không tỉnh táo và có thể có rối loạn nuốt. Do đó, cho người bệnh ăn hoặc uống có thể dẫn đến tình trạng nghẹn, gây sặc dẫn đến suy hô hấp và hệ quả là viêm phổi” – BS Tôn lưu ý.
Đặc biệt, BS Tôn khẳng định không được cho người bệnh tự đi xe đến bệnh viện: “Các triệu chứng đột quỵ não rất khó để nhận biết ngay từ đầu. Người bệnh có thể nhận ra có gì đó không ổn, nhưng không nghi ngờ đột quỵ não. Nếu bạn phán đoán người bệnh đang bị đột quỵ não thì tuyệt đối không để người bệnh tự đi xe đến viện mà hãy gọi 115 và chờ sự giúp đỡ”.
PGS. Tôn khuyến cáo: “Với với người trẻ, để giảm nguy cơ đột quỵ cần khám sức khỏe định kỳ để tầm soát các yếu tố nguy cơ, nếu có cần điều trị sớm. Chẳng hạn điều trị tăng huyết áp, các bệnh lý chuyển hóa, béo phí… nên thay đổi thói quen, sinh hoạt khoa học, bỏ t.huốc l.á, bỏ rượu. Với bệnh nhân trong gia đình có người từng bất thường mạch m.áu, tăng đông nên được tư vấn bởi các bác sĩ chuyên khoa để được sàng lọc loại trừ yếu tố nguy cơ”.
PGS. Tôn cũng chia sẻ thêm: “Khoảng 1/3 các ca đột quỵ xuất hiện sau khi có một hoặc nhiều cơn đột quỵ nhẹ hay còn gọi là cơn thiếu m.áu não thoáng qua. Cơn thiếu m.áu não thoáng qua xảy ra do tình trạng ngừng tạm thời việc cung cấp m.áu lên não. Các dấu hiệu như mất thị lực đột ngột, yếu một cánh tay hoặc chân trong ít phút có thể xuất hiện do các cơn thiếu m.áu não thoáng qua. Sau đó khả nặng vận động có thể sớm trở lại, điều này tạo nên cảm giác chủ quan cho người bệnh, tuy nhiên sẽ rất nguy hiểm nếu bỏ qua. Đây thường là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh lý đột quỵ não”.
